Nghi lễ khi làm nhà mới của người xưa
Từ khi bắt đầu làm nhà đến khi ngôi nhà được hoàn tất, thuở xưa người Việt phải tiến hành nhiều nghi lễ. Đó chính là:
– Lễ bình cơ: Gia chủ đem lễ vật cúng trên miếng đất chọn làm nhà, dọn dẹp sạch sẽ khu đất đó. Rồi sau gia chủ mới đi mời thợ đến bàn việc làm nhà.
– Lễ trúc cơ: Bắt đầu đắp nền nhà.
– Lễ phạt mộc (lễ khởi công): Gia chủ làm hai mâm cỗ, một để cúng tổ tiên và thổ thần, một để cúng tổ sư thợ mộc. Cúng xong người thợ cả cầm rìu chặt ba nhát vào cây gỗ định làm cột cái để làm phép. Người thợ cả nhất thiết phải “lên rui mực” (định kích thước ngôi nhà vào một thanh tre gọi là rui mực, sào nhà hay thước tầm). Sau đó, nhóm thợ bắt đầu công việc cưa xẻ gỗ.
– Lễ định táng (tảng) hay còn gọi là lễ in tảng: Làm lễ để đổ nền nhà, định nơi đặt cục táng (đá kê chân cột).
– Lễ tàng giá: Còn gọi là sàn vài (ráp thử vài cột của căn nhà). Chỗ nào chưa tốt thì sửa chữa lại.
– Lễ thượng lương (gác đòn dông hay lễ cất nóc): Lễ này được coi là quan trọng nhất không thể bỏ qua. Chọn được ngày tốt, gia chủ nhờ một người nào đó trong thân tộc, vợ chồng song toàn, lắm con nhiều cháu làm ăn phát đạt để đưa cây đòn dông (vịn vào) cùng với số lượng mấy người phụ đỡ lên gian chính giữa. Trong khi làm lễ, cây đòn dông đó được buộc hai cành lá thiên tuế, một vài vuông vải đỏ hay lụa đại hồng có vẻ hình bát quái, quyển lịch Tàu hay sách chữ Nho.
– Lễ cái ốc: Bắt đầu lợp nhà.
– Lễ nhập trạch: Lễ này cúng báo để tổ tiên biết, nhà đã làm xong. Trong số lễ vật đó có gạo rang trộn với nước để rắc vào bốn góc nhà.
– Lễ động sàng: Cúng báo gia tiên để dọn về nhà mới và được kê gia cụ vào nhà.
– Lễ tân gia (lễ hoàn thành hay còn gọi là lễ lạc thành, lễ cài sào): Gia chủ làm lễ cúng gia tiên rồi gác thước tầm lên hai đầu cột cái của gian chính giữa.
Lễ này tổ chức ăn uống mời bà con họ hàng, khách khứa xa gần tới dự. Những người được mời thường đem tiền, câu đối, pháo đến chúc mừng gia chủ.
– Lễ hoàn công (trả công thợ): Lễ này do thợ tổ chức cúng Tổ Sư Lỗ Ban, để nhận tiền công.
– Lễ an cư: Làm lễ tạ tổ tiên, thổ thần để báo cho biết chủ nhân đã làm ăn yên ổn trong nhà mới.