Giỗ đầu (tiểu tường)
Ngày giỗ đầu tức là ngày giỗ đầu tiên đúng một năm người chết qua đời, hay còn gọi là ngày tiểu tường. Trong thời gian này con cháu vẫn còn mang tang, sự đau đớn buồn rầu như còn lắng đọng trong tâm can của người đang sống, con cháu vẫn còn thương cha nhớ mẹ, hay vợ đang thương chồng, cha mẹ đang nhớ tiếc khôn nguôi đứa con xấu số đã qua đời.
Một năm, thời gian tuy có dài, nhưng nỗi đau mất người thân vẫn chưa đủ để hàn gắn vết thương lòng, chưa đủ thời gian xóa đi những kỷ niệm buồn, vui gắn bó giữa người sống và người chết, chưa đủ thời gian làm khuây khoả được nỗi đau mất người thân của người sống.
Trong ngày giỗ đầu, khi cúng tế người chết, người sống mặc bộ tang phục như ngày đưa ma, nhất là con cháu, để tỏ lòng nổi nhớ thương vô hạn chưa nguôi với vong hồn người khuất. Con cháu khi tế lễ cũng khóc như khi đưa đám ma.
Ở những gia đình khá giả, trong ngày giỗ đầu có mời phường kèn để thổi kèn thờ từ hôm cúng tiên thường cho đến hết ngày giỗ chính (chính kỵ).
Trong ngày giỗ đầu, quần áo, xô gai, mũ gậy dùng trong đám tang, con cháu, phải đem ra mặc để lễ và đáp lể khách tới dự giỗ trước bàn thờ cha mẹ mình. Xưa kia ông cha ta cho rằng, con cái ăn mặc sắc phục như trong ngày đám tang là để chứng tỏ lòng hiếu lễ của mình đối với cha mẹ.
Trong những gia đình khá giả, ngày giỗ đầu, thường cúng rất lớn để mời khách khứa họ hàng, làng xóm và bạn bè thân hữu.
Trong ngày giỗ đầu, người sống thường sắm đủ mọi đồ dùng để hóa cho người chết như: quần áo, bát đĩa, giường chiếu… có khi có cả xe cộ, phương tiện đi lại… Tóm lại, sắm đủ các đồ dùng vật dụng khi người còn sống dùng tối. Nghĩa là trên dương sao thì ở dưới âm cũng vậy. Ở cõi trần đã có thì cõi âm cũng phải cần.
Trong lễ hóa mã này còn có hình nhân. Bởi người ta tin rằng, hình nhân bằng giấy đốt xuống cõi âm sẽ hóa thành người hầu hạ cho người đã khuất. Cũng có những con cháu thường đốt những nữ hình nhân để lấy người hầu hạ đấm bóp cho các cụ. Tục lệ đốt hình nhân có nguồn gốc rất xa xưa.
Từ thời cổ xưa, có một số dân tộc, khi người chồng chết, thì vợ cả, vợ lẽ đều phải chết theo và cả những con hầu, đầy tớ, con sen cũng phải bị giết chôn theo. Nhưng về sau do bản tính tự vệ của con người, con người ta đã nghĩ đến cách lấy hình nhân thế mạng. Vì thế tục đốt hình nhân xuất hiện. Và con cháu còn nghĩ đến đốt vàng mã để chu cấp cho người chết mọi thứ cần dùng cho “cuộc sống” hàng ngày ở nơi cõi âm.
Trong nếp sống văn minh hiện đại hiện nay, nhiều người cho rằng đốt mã, đốt hình nhân là vô nghĩa, nhưng bên trong lòng lại không muốn trái ý người thân, nên vẫn đốt vàng mã trong ngày giỗ và nghĩ rằng dù đó là một điều sai trái, nhưng cũng không gây hại gì, ngược lại đúng như người xưa quan niệm mà bỏ đi không đốt mã, lại mang tội với tổ tiên, ông bà cha mẹ.
VĂN KHẤN LỄ TIỂU TƯỜNG, ĐẠI TUỜNG
(Giỗ đầu giỗ đoạn)
Hôm nay là ngày……. tháng……. năm…….. (Âm lịch)
Chúng con cùng cả họ, nhân ngày Tiểu tường (Đại tường)
Kính dâng chay nhạt;
Trước linh toạ khóc mà than rằng:
Than ôi!
Mây giăng, gió dữ làm chi sớm độc địa hỡi trời!
Hơn một ngày không ở, kém một ngày không đi,
Đành rằng tử sinh có mệnh.
Nhớ những lúc một nhà sum họp; cha trước, mẹ sau.
Bỗng từ đâu hai ngả chia phôi, kẻ còn người khuất.
Thương ôi!
Công đức chưa đền, đau đớn như chứa chan giọt lệ.
Âm cung xa cách, xót xa thay bối rối ruột tằm.
Tính đốt ngón tay, kể tháng đã tròn mười hai (hoặc 24 tháng)
Tiểu tường tế duyên, chưa khô hàng lệ.
Tính ngày vừa ba trăm sáu mốt ngày, giỗ đầu diện lễ.
(Nếu đại tường thì đổi thành: tính đốt ngón tay đã bảy trăm hai mươi mốt ngày – là tuần giỗ đoạn)
Chay nhạt dâng lên;
Dưới chín suối cha mẹ già chứng giám;
Khóc than kể lể: trước linh sàng con trẻ khấu đầu
Cúi xin hâm hưởng.
Cẩn cáo!