LỄ CÚNG GIAO THỪA (LỄ TRỪ TỊCH)
Theo phong tục của người Việt từ cổ xưa đến nay, thời khắc quan trọng nhất của Tết Nguyên Đán là đêm Giao Thừa với Lễ Trừ Tịch. Từ “Trừ Tịch” nghĩa là: “Trừ” là trao lại chức quan, “Tịch” là ban đêm.
Lễ Trừ Tịch còn mang tên là Lễ Giao Thừa, có nghĩa là lễ được tổ chức khi các quan nhà Trời chuyển giao lại nhiệm vụ, diễn ra vào đúng thời khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới. Người ta nói đây là lễ tống cựu nghinh tân.
Người xưa cho rằng, có mười hai vị Hành Khiển Đại Vương, và mười hai Phán quan nhà Trời tượng trưng cho mười hai con giáp từ năm Tý (con chuột) đến năm Hợi (con lợn), luân phiên trông coi việc dưới hạ giới. Cứ sau mỗi chu kỳ 12 năm lại quay trở về vị Hành Khiển đầu tiên. Các quan nhà Trời đều có ông Thiện và ông Ác. Ông Thiện chuyên phù hộ những điều tốt đẹp cho con người; còn ông Ác gây ra hạn hán, lụt lội, mất mùa, đói kém. Việc lành hay việc dữ là do sớ tấu của các quan Hành Khiển, Ngọc Hoàng dựa trên sớ tấu đó mà ban phục hay trừng phạt con người.
Với quan niệm như thế, người xưa làm lễ rất cẩn trọng. Lễ Trừ Tịch cử hành vào giờ Tý (11 giờ đến 1 giờ), khoảnh khắc bao hàm trong nó một giờ của năm cũ và một giờ của năm mới; quan đương niên cũ giao lại công việc, quan đương niên mới tiếp nhận. Vào thời điểm này, mọi gia đình đều bày cỗ cũng Tổ tiên ở trong nhà và cỗ cúng ngoài trời để cúng hai đoàn các quan.
Ngày xưa, thậm chí các vị chức sắc ở thôn, xã cũng phải thiết lập hương án chào lạy các quan nhà Trời ở nơi trung thiên, ở sân đình, ở văn chỉ. Lễ cúng gồm: vàng hương, trầu cau, trà rượu, hoa quả, xôi gà, tế lễ trọng thể với trống chiêng vang dậy đêm khuya.
1. Lễ cúng Giao Thừa trong nhà
Ý nghĩa:
Cúng Giao Thừa trong nhà là lễ cúng Tổ tiên vào chính thời khắc Giao Thừa vừa tới. Trong lễ này tại gia đình, người ta nhắc đến công ơn Trời Đất, Tổ tiên, tạ lỗi cùng cha mẹ, làm hòa với nhau, trút bỏ điều xấu và hứa hẹn những điều tốt đẹp sẽ thực hiện. Cầu xin Tổ tiên phù hộ độ trì cho toàn bộ các thành viên trong gia đình có sức khỏe tốt và gặp nhiều may mắn trong năm mới.
Sửa lễ thắp hương:
Mâm lễ bao gồm các món ăn mặn ngày tết được chế biến tinh khiết với lòng thành kính tôn nghiêm.
- Cỗ mặn gồm có: Bánh chưng, giò, chả, xôi gấc, thịt gà, xôi các loại. Ngoài ra cỗ mặn còn có các món ăn mặn khác tùy theo khẩu vị của từng gia đình.
- Hương, hoa, vàng mã, đèn nến.
- Trầu cau, bánh kẹo, mứt tết.
- Rượu, bia và các loại thức uống khác.
Khi cúng Giao Thừa trong nhà, các thành viên trong gia đình thường đứng trang nghiêm trước bàn thờ (không cần tất cả, chỉ cần gia chủ và vài ba người nữa) để khấn Tổ tiên và xin được các cụ phù hộ độ trì cho các thành viên trong gia đình và cầu an khang, thịnh vượng.
Trước khi khấn Tổ tiên để mời tiền nhân về ăn tết cùng với con cháu hậu thế, các gia chủ thường khấn thần Thổ công, người là vị thần cai quản trong nhà để xin phép cho Tổ tiên về ăn Tết.
Văn khấn cho lễ cúng Giao Thừa trong nhà
Nam Mô A Di Đà Phật! (3 lần)
Nam Mô Đương Lai Hạ Sinh Di Lặc Tôn Phật.
Nam Mô Đông Phương Giáo Chủ Dược Sư Lưu Ly Quang Vương Phật.
Nam Mô đức Bồ Tát Quán Thế Âm cứu nạn cứu khổ chúng sinh.
- Con kính lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
- Con kính lạy Hoàng Thiên, Hậu Thổ, Long Mạch, Táo Quân cùng các chư vị Tôn thần.
- Con kính lạy các cụ Tổ tiên nội ngoại chư vị Tiên linh.
Nay phút Giao Thừa năm cũ…..(tên năm theo Âm lịch) đã tới năm mới……
Chúng con là:…..sinh năm:….., hành canh:…..tuổi……(đọc tên từng người tiếp theo trong gia đình, theo thứ tự từ lớn đến bé), ngụ tại số nhà…., ấp/khu phố…., xã/phường…., quận/huyện….., tỉnh/thành phố…..
Phút Giao Thừa vừa điểm, nay theo vận luật, tống cựu nghênh tân, giờ Tý đầu xuân, đón mừng Nguyên Đán, tín chủ chúng con kính cẩn trước linh tọa với hương hoa, đèn nến, vàng bạc, hoa quả, trầu rượu, trà nước và mọi vật phẩm dâng lên cúng Phật – Thánh, dâng hiến Tôn thần, tiến cúng Tổ tiên, đốt nén tâm hương, dốc lòng bái thỉnh.
Vào đúng thời khắc Giao Thừa, chúng con kính mời: Ngài Bản cảnh Thành Hoàng chư vị Đại Vương, ngài Bản xứ Thần linh Thổ Địa, Hỷ thần, Phúc đức chính thần, ngài Ngũ Phương, Ngũ Thổ, Long Mạch, Tài thần, các ngài Bản gia Táo phủ Thần quân và chứ vị Thần linh cai quản ở trong xứ này. Cúi xin giáng lâm trước án, thụ hưởng lễ vật.
Con lại kính mời các cụ Tiên linh, Cao Tằng Tổ Khảo, Cao Tằng Tổ Tỷ, Bá thúc đệ huynh, Cô di tỷ muội, hương linh nội ngoại gia tộc…cúi xin linh thiêng giáng về linh sàng thụ hưởng lễ vật.
Toàn gia chúng con lại kính mời các vị vong linh Tiền chủ, Hậu chủ, y thảo phụ mộc ở trong đất này cùng về hâm hưởng.
Nguyện cho toàn gia chúng con, minh niên khang thái, vạn sự cát tường, bốn mùa được bình an, gia đạo hưng long, thịnh vượng.
Tâm thành cầu nguyện, lễ vật tiến dâng. Giãi tấm lòng thành cúi xin chứng giám.
Nam Mô A Di Đà Phật! (3 lần, 3 lạy)
Cẩn cáo!
2. Lễ cúng Giao thừa ngoài trời
Ý nghĩa:
Theo tục lễ cổ truyền thì Giao Thừa được tổ chức nhằm đón các Thiên binh. Lúc đó họ đi thị sát dưới Hạ giới, rất vội không kịp vào tận bên trong nhà được, nên bàn cúng thường được đặt ở ngoài cửa chính mỗi nhà.
Hết một năm, vị Hành Khiển cũ đã cai quản Hạ giới trong năm cũ sẽ bàn giao công việc cho vị Hành Khiển mới đi xuống sẽ cai quản Hạ giới trong năm mới. Mỗi năm có một vị, sau 12 năm thì các vị Hành Khiển sẽ luân phiên trở lại. Vương hiệu của 12 vị Hành Khiển và các Pháp quan như sau:
- Năm Tý: Chu Vương Hành Khiển, Thiên Ôn Hành Binh chi Thần, Lý Tào Phán quan.
- Năm Sửu: Triệu Vương Hành Khiển, Tam thất lục phương Hành Binh chi Thần, Khúc Tào Phán quan.
- Năm Dần: Ngụy Vương Hành Khiển, Mộc Tinh Hành Binh chi Thần, Tiêu Tào Phán quan.
- Năm Mão: Trịnh Vương Hành Khiển, Thạch Tinh Hành Binh chi Thần, Liễu Tào Phán quan.
- Năm Thìn: Sở Vương Hành Khiển, Hỏa Tinh Hành Binh chi Thần, Biểu Tào Phán quan.
- Năm Tỵ: Ngô Vương Hành Khiển, Thiên Hao Hành Binh chi Thần, Hứa Tào Phán quan.
- Năm Ngọ: Tần Vương Hành Khiển, Thiên Hao Hành Binh chi Thần, Vương Tào Phán quan.
- Năm Mùi: Tổng Vương Hành Khiển, Ngũ Đạo Hành Binh chi Thần, Lâm Tào Phán quan.
- Năm Thân: Tề Vương Hành Khiển, Ngũ Miếu Hành Binh chi Thần, Tống Tào Phán quan.
- Năm Dậu: Lỗ Vương Hành Khiển, Ngũ Nhạc Hành Binh chi Thần, Cự Tào Phán quan.
- Năm Tuất: Việt Vương Hành Khiển, Thiên Bá Hành Binh chi Thần, Thành Tào Phán quan.
- Năm Hợi: Lưu Vương Hành Khiển, Ngũ Ôn Hành Binh chi Thần, Nguyễn Tào Phán quan.
Vì thế trong các văn khấn Giao Thừa khi dâng hương ngoài trời đều khấn danh của các vị quan Hành Khiển cùng các vị Phán quan ở trên. Năm nào thì khấn danh vị của vị ấy, ví dụ như năm Thân thì khấn: Tề Vương Hành Khiển, Ngũ Miếu Hành Binh chi Thần, Tống Tào Phán quan.
Sửa lễ thắp hương:
Mâm lễ được sắp bày với lòng thành kính tiễn đưa người nhà Trời đã cai quản mình năm cũ trở lại Thiên đình và đón người mới xuống sẽ làm nhiệm vụ cai quản Hạ giới năm tới. Vì việc bàn giao, tiếp quản công việc hết sức khẩn trương nên các vị chỉ có thể thụ lộc vội vàng hoặc mang theo, thậm chí chỉ chứng kiến lòng thành của chủ nhà.
Trên chiếc hương án có bình hương, hai ngọn đèn nến hoặc đèn dầu. Lễ vật cúng ngoài trời thường là thủ lợn hoặc con gà (tùy năm, tùy từng gia đình), bánh hương, mứt kẹo, trầu cau, hoa quả, rượu hoặc nước vàng mã và áo mũ quan.
Văn khấn Giao Thừa ngoài trời
Nam Mô A Di Đà Phật! (3 lần)
Con kính lạy:
- Chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
- Đức Đương Lai Hạ Sinh Di Lặc Tôn Phật.
- Đức Bồ Tát Quán Thế Âm cứu nạn cứu khổ chúng sinh.
- Hoàng Thiên, Hậu Thổ, chu vị Tôn thần.
- Ngài Cựu Niên Đương cai Hành Khiển.
- Ngài Đương Niên Thiên quan Tống Vương Hành Khiển, Ngũ Đạo Hành Binh chi Thần, Lâm Tào Phán quan.
- Các Ngài Ngũ Phương, Ngũ Thổ, Long Mạch, Táo Quân, chư vị Tôn thần.
Nay là phút Giao Thừa năm…..
Chúng con là:….., sinh năm:……, hành canh:……tuổi, cư ngụ tại số nhà:….., ấp/khu phố:….., xã/phường….., quận/huyện……, tỉnh/thành phố…..
Phút thiêng liêng Giao Thừa vừa tới, năm cũ qua đi, đón mừng năm mới, tam dương khương thái, vanh tượng canh tân.
Nay ngài Thái tuế Tôn thần trên vâng lệnh Ngọc Hoàng Thượng Đế, giám sát vạn dân, dưới bảo hộ sinh linh, tiễu trừ yêu nghiệt. Quan cũ về triều cửa khuyết, lưu phúc, lưu ân. Quan mới xuống thay, thể đức hiếu sinh, ban tài tiếp lộc. Nhân buổi tân xuân, tín chủ chúng con thành tâm sửa biện lễ vật, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, cúng dân Phật – Thánh, dâng hiến Tôn thần, đốt nén tâm hương, dốc lòng bái thỉnh.
Chúng con kính mời: Ngài Cựu Niên Đương cai Thái tuế, ngài Tân Niên Đương cai Thái tuế chí đức Tôn thần, ngài Bản cảnh Thành Hoàng chư vị Đại Vương, ngài Bản xứ Thần linh Thổ Địa, ngài Hỷ thần, Phúc đức chính thần, các ngài Ngũ Phương, Ngũ Thổ, Long Mạch, Tài thần, chư vị bản gia Táo Quân và chư vị Thần linh cai quản ở trong xứ này. Cúi xin giáng lâm trước án thụ hưởng lễ vật.
Nguyện cho toàn gia chúng con, minh niên kháng thái, vạn sự tốt lành, bốn mùa tám tiết được chữ bình an, gia đạo hưng long thịnh vượng, bách sự hanh thông, ngày ngày được hưởng ơn Trời, Phật, chư vị Tôn thần.
Chúng con kính cẩn tiến dâng lễ vật, thành tâm cầu nguyện. Cúi xin chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương, cùng chư vị Tôn thần chứng giám phù hộ độ trì.
Giãi tấm lòng thành cúi xin chứng giám.
Nam Mô A Di Đà Phật! (3 lần, 3 lạy)
Cẩn cáo!